زباله یا نخاله های ساختمانی
صنعت ساختمان بخش زیادی از منابع طبیعی را برای تولید مصالح مصرف کرده و پس از تخریب سازه‌ها نیز زباله های ساختمانی زیادی بر جای می‌گذارد. مصرف مصالح و تولید این زباله‌ها اجتناب‌ناپذیر است اما می‌توان با دانش و آگاهی میزان آسیب‌های حاصل را تا حد ممکن کاهش داد. حمل اصولی نخاله های ساختمانی، تخلیه در مکان‌های مناسب و بازیافت آن‌ها می‌تواند سه رکن مهم برای کاهش آلودگی‌های ناشی از زباله‌های صنعت ساختمان باشد. رخداد بلایای طبیعی هم چون سیل و زلزله نیز تولید نخاله های ساختمانی را افزایش می‌دهد. طبق آمارهای منتشر شده در زلزله‌ی بم حدود ۱۶ میلیون تن آوار ساختمانی ایجاد شد. هم‌چنین، در شهر تهران حدوداً ۱۹ هزار تن نخاله‌ی ساختمانی در یک روز تولید می‌شود. آگاه‌سازی افراد جامعه و سازندگان در این خصوص، وضع و نظارت بر اجرای قوانین مرتبط با زباله های ساختمانی می‌تواند در مدیریت هر چه بهتر نخاله های ساختمانی نقش داشته باشد.
زباله های ساختمانی چیست
زباله ها و نخاله های ساختمانی در واقع بقایای مانده از فعالیت‌های ساختمانی و عمرانی است. زباله های ساختمانی از مصالح مختلفی که در ساخت‌وساز کاربرد دارد تشکیل شده است. این نخاله‌ها شامل گچ، بتن، سیمان، ایزوگام، آجر و… است. میزان و ترکیب مواد مختلف در زباله های ساختمانی در بخش‌های مختلف در دنیا وابسته به شیوه‌ی زندگی، نوع صنعت ساختمان و بافت جمعیتی است. عوامل مختلفی سبب تولید نخاله های ساختمانی می‌شوند. این دسته‌بندی به صورت زیر است:
- ساخت‌وسازهای جدید
- تعمیرات ساختمان‌ها
- تخریب ساختمان‌های فرسوده
- پسماند در حین تولید مصالح ساختمانی
- پسماندهای تولید شده پس از بلایای طبیعی
همان طور که اشاره شد نخاله های ساختمانی شامل مصالح مختلف است و طبقه‌بندی زباله های ساختمانی به صورت زیر است:
- خاک: خاک نباتی و شن و ماسه می‌تواند بعداً در آن محل یا جای دیگر ریخته شده و استفاده شود. در زمان گودبرداری نیز خاکی حاصل می‌شود که معمولاً حاوي مقادير قابل‌توجهی مواد بازيافتي است و اين مخلوط می‌تواند مقادير مشابهي از برخي آلاينده خطرناک نیز داشته باشد.
- سنگ: براي پر كردن زمین بسیار ارزشمند است.
- آجر: در اثر تخريب مقدار زيادي از آن به دست می‌آید كه می‌توان از آن در ساختمان‌های جديد استفاده كرد.
- بتن: بتن برای بازیافت بسیار مفید است و می‌توان از آن سنگ‌دانه تولید کرد. در مورد بتن‌های مسلح باید ابتدا آرماتورها از بتن خارج شوند و بازیافت صورت گیرد.
- فلزات: در بیشتر موارد فلزات به عنوان ماده ارزشمند بازيافت می‌شوند. فولاد سبک در سیستم تهويه، کانال‌های تهويه، مجراي آب، پوشش بام و غیره به كار می‌رود. در سیستم‌های توزيع آب و برق از مس به مقدار زياد استفاده می‌شود. از آلومینیوم در روکش‌ها و از چدن در مجاري فاضلاب استفاده می‌شود.
- تیر و الوار چوبی: الوار و تیر به دست آمده از زباله ساختمانی را می‌توان به فروش رسانید.
- شیشه و گچ: شیشه و گچ معمولاٌ در طي تخريب آسیب ديده و كمتر بازيافت می‌شوند.
- مواد قیری: قیر به دست آمده از ساخت جاده يا مازاد حاصل از عملیات ساخت‌وساز عمراني غیر آلوده بوده و براي بازيافت مناسب است ولي قیر مصرفي در حفاري و کنده‌کاری در تأسیسات زيرزمیني شهري با مواد ديگر مانند خاک مخلوط می‌شود و معمولاٌ قابل بازيافت نیست.
بخش عمده‌ای از زباله‌های ساختمانی قابل بازیافت هستند و در نخاله های ساختمانی مواد خطرناک زیادی وجود ندارد؛ مواد خطرناک مصرف شده شامل رنگ، رزین، مواد نگه‌دارنده چوب و … است.
معضلات زباله‌های ساختمانی
- نخاله های ساختمانی می‌توانند سد معبر کنند و در رفت‌وآمد افراد اختلال ایجاد کنند و در مواردی می‌تواند منجر به صدمه دیدن افراد و تصادف خودروها به ویژه در شب‌ها شود.
- زباله‌های ساختمانی سبب آلودگی محیط زیست می‌شوند. بسیاری از افراد با تخلیه غیراصولی زباله‌ها در طبیعت مانند اطراف رودخانه‌ها باعث آلودگی محیط زیست، آلودگی آب و مرگ‌ومیر آبزیان و حیوانات می‌شوند.
- زباله های ساختمانی باعث ایجاد منظره نامناسب می‌شود.
- زباله های ساختمانی باعث ایجاد معضلات بهداشتی و بیماری می‌شوند. این زباله‌ها سلامت عمومی را به خطر می‌اندازند. گردوخاک ناشی از زباله‌های ساختمانی برای سلامت افراد مضر است و این زباله ها می‌توانند باعث بیماری سالک شوند.
اهمیت بازیافت زباله‌های ساختمانی
برای تأمین سنگ‌دانه مصرفی در فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی، مصالح سنگی از بستر رودخانه‌ها برداشت می‌شود و برداشت بی‌رویه سبب وقوع سیلاب‌های خطرناک می‌شود. در نتیجه در صورتی که پسماند های ساختمانی بازیافت و دوباره استفاده شوند، آسیب‌های کمتری به محیط‌زیست و منابع طبیعی وارد خواهد شد چرا که هم‌زمان میزان برداشت و تخریب کم شده و زباله و آلودگی کمتری نیز برجا می‌ماند.
در واقع برای کنترل زباله های ساختمانی باید مدیریت پسماند صورت گیرد. مدیریت زباله فعالیت‌های مدیریتی است که منجر به کاهش ضایعات ساختمانی و دفع زباله‌ها می‌شود. بخش زیادی از زباله های ساختمانی قابل بازیافت و استفاده مجدد است که نیازمند بسترسازی و فرهنگ‌سازی مناسب است.
نخاله‌های ساختمانی باید پیش از دفن بازیافت شوند تا از بخش‌های مفید و قابل‌استفاده آن استفاده شده و آسیب کمتری به محیط‌زیست وارد شود. بازیافت نخاله های ساختمانی و استفاده مجدد از آن‌ها می‌تواند به کاهش هزینه‌ها کمک کند. زباله‌های ساختمانی مواد ارزشمندی دارند و بازیافت در آن‌ها بسیار اهمیت دارد. هم‌چنین، بازیافت حجم زباله‌ها را کاهش می‌دهد و دفن راحت‌تر و در فضای کمتری انجام می‌شود.
راهکارهای کنترل زباله‌های ساختمانی
مدیریت زباله های ساختمانی بسیار مهم است. تا سال‌های سال زباله‌های ساختمانی با دیگر مواد زائد دفع می‌شدند. اما امروزه مدفن‌هایی خاص و با طراحی خاص نیز برای دفن زباله‌های ساختمانی وجود دارند. بخش‌های آلوده شامل خاک آلوده، حباب لامپ، الیاف آزبست و… نباید دفن شوند. این مدفن‌ها دارای لوله‌کشی، سیستم جمع‌آوری شیرابه و جمع‌آوری گاز است.
زباله‌های ساختمانی قابل بازیافت نیز هستند. بخشی از این زباله ها می‌توانند جدا شده و دوباره استفاده شوند. برخی از این اجزا در محل قابل استفاده هستند و برخی حتی قابل به فروش رسیدن هستند. زباله‌های ساختمانی به روش‌های مختلفی جداسازی می‌شوند. یکی از ابتدایی‌ترین روش‌های جداسازی، شیوه‌ی دستی است که عمدتاً برای تمامی زباله‌ها قابل استفاده است. مواد فولادی می‌توانند به روش مغناطیسی نیز جداسازی شوند.
با احداث کارخانه‌های تبدیل نخاله های ساختمانی به محصولاتی مانند موزاییک و کف‌پوش می‌توان میزان این زباله‌ها را در جهت مفیدی کاهش داد. هم‌چنین می‌توان از آجرهای خرد شده در تولید بتن‌های سبک سازه‌ای و یا بتن‌های خاص استفاده کرد. این سنگ‌دانه‌های بازیافتی سبک هستند، از مواد زائد تولید می‌شوند و هم‌چنین قابلیت تولید شدن در اندازه‌های ریز را دارند که برای مثال لیکا نمی‌تواند ریزدانه تولید کند. بتن خردشده را می‌توان به عنوان پركننده و براي زير ساخت جاده‌ها و فونداسيون بناها استفاده کرد.
قوانین حمل و تخلیه زباله‌های ساختمانی
حمل زباله‌های ساختمانی به صورت غیرمجاز و یا رها کردن آن در مکان نامناسب یک تخلف محسوب می‌شود. برای جلوگیری از بروز مشکلاتی در این زمینه قوانین و مقرراتی وضع شده است. ریختن زباله‌های ساختمانی در محل غیرمجاز و حمل غیراصولی آن‌ها تخلف محسوب می‌شود. نخاله های ساختمانی باید تا فرارسیدن زمان حمل در پارکینگ و ساختمان نگهداری شوند و نباید در معبر ایجاد سد و مزاحمت کنند. سپس به روش حمل استاندارد و با روکش به محل قانونی تخلیه زباله‌های ساختمانی برده شوند.
نگهداری، حمل و تخلیه باید طبق قوانین و آیین‌نامه‌ها صورت گیرد و در صورت تخطی افراد باید جریمه نقدی پرداخت کنند و در صورت تکرار و قانون‌شکنی مجدد، این جریمه افزایش خواهد یافت. در صورتی که ماشینی زباله را در مکان نامناسب تخلیه کند مشمول جریمه و توقیف خواهد شد.
بسیاری از افراد به دلیل عدم آگاهی از قوانین و نحوه تخلیه‌ی زباله های ساختمانی آن‌ها را در مکان نامناسب و در طبیعت رها می‌کنند. فرهنگ‌سازی و آموزش در این زمینه بسیار مهم است.
نخاله های ساختمانی باید در محل مناسب دفن شوند. انتخاب محل تخلیه و دفن زباله‌ها باید بر اساس فاکتورهایی چون نفوذپذیری خاک، شیب زمین، زلزله‌خیزی، پوشش گیاهی و فاصله با آب‌های زیرزمینی و رودخانه صورت گیرد. زباله‌ها باید در فاصله مناسبی از شهر تخلیه و دفن شوند. این فاصله باید به حدی دور باشد که مشکلات آلودگی و بهداشتی برای افراد ایجاد نکند و علاوه بر آن باید در حدی به شهرها نزدیک باشد که هزینه حمل زباله‌ها زیاد نشده و دسترسی آسان باشد.
قوانین موجود در این زمینه به موارد زیر اشاره دارد:
- ماده ۱۶ قانون پسماند های ساختمانی: نگهداری، مخلوط کردن، جمع‌آوری، حمل‌ونقل، خریدوفروش، دفع، صدور و تخلیه پسماند های ساختمانی در محیط بر طبق مقررات و آیین‌نامه اجرایی آن خواهد بود در غیر این صورت اشخاص متخلف به حکم مراجع قضایی به جزای نقدی محکوم شده و در صورت تکرار هر بار به دو برابر مجازات قبلی در این ماده محکوم می‌شوند.
- ماده ۲۰ قانون پسماند های ساختمانی: خودروهای تخلیه کننده پسماند در اماکن غیرمجاز، علاوه بر مجازات مذکور به توقیف محکوم خواهند شد. (تبصره: در صورتی که محل تخلیه، معابر عمومی شهری و بین شهری باشد به حداکثر میزان توقیف محکوم می‌شوند.)
جمع‌بندی
در دنیای امروز یکی از اصلی‌ترین بخش‌های اقتصادی در کشور ساخت‌وساز است. این صنعت مقدار زیادی از مواد خام و منابع طبیعی را در کشورها مصرف می‌کند و در نهایت حجم بسیاری زباله و نخاله های ساختمانی تولید می‌کند. نخاله های ساختمانی جزء جدانشدنی زندگی انسان امروزی است.
این زباله‌ها آسیب‌های بسیار زیادی برای افراد و محیط‌زیست دارند و باید در راستای مدیریت درست این زباله‌ها گام برداشت. در راستای کنترل برخی اثرات سوء زباله‌های ساختمانی، شهرداری‌ها اقدام به وضع قوانینی مرتبط با پسماندهای ساختمانی کرده‌اند.
این قوانین شامل حمل و تخلیه در محل مناسب می‌شود و تخطی از آن مشمول مجازات و جریمه‌ی نقدی خواهد شد.مدیریت زباله‌ها اثرات مثبت زیادی به دنبال خواهد داشت. این اثرات جنبه‌های اقتصادی، زیبایی‌شناختی، بهداشتی و محیط زیستی دارد. برای حمل و تخلیه زباله‌های ساختمانی در همه جای جهان قوانینی وضع و اجرا می‌شود.
مطالب مرتبط:
دیدگاهتان را بنویسید